Δυσμορφία της σπονδυλικής στήλης καλείται η μόνιμη παρέκκλιση μέρους του σώματος από την ανατομική φορά και φυσιολογική λειτουργία. Οι δυσμορφίες χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες του προσθίου ή οπισθίου επιπέδου και του οβελιαίου επιπέδου, εμφανίζοντας παθήσεις όπως η κύφωση, η λόρδωση και η σκολίωση. Οι αποκλίσεις της σπονδυλικής στήλης διαχωρίζονται σε:
Λειτουργικές, αποτέλεσμα ελλιπούς ανάπτυξης των μυών που προκαλούνται λόγω της κακής στάσης του σώματος ή της υπερανάπτυξης συγκεκριμένων μυϊκών
ομάδων και διορθώνονται με την άσκηση.
– Δομής, που αναφέρονται σε παραμορφώσεις του σκελετικού συστήματος που απαιτούν εγχείρηση για τη διόρθωσή τους.
Διαταραχές στις αρθρώσεις, τους μύες και ή το συνδετικό ιστό μπορεί να δημιουργήσουν λανθασμένη στάση σώματος ή και η λανθασμένη στάση σώματος μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχή της σωστής λειτουργίας των αρθρώσεων, μυών και του συνδετικού ιστού με επακόλουθα συμπτώματα όπως ο πόνος, η μειωμένη λειτουργική ικανότητα και η δυσχέρεια του αναπνευστικού έργου. Κάθε αλλαγή που μπορεί να συμβαίνει σε κάποιο από τα κυρτώματα της ΣΣ, (αυχενικό, θωρακικό, οσφυϊκό), έχει σαν αποτέλεσμα την απόκλιση από την ανατομική θέση και αυτό έχει αρνητικές επιπτώσεις σε όλο το σώμα από την στιγμή που επηρεάσει το ΚΒ, τη γραμμή βαρύτητας, τη βάση στήριξης. Μία λάθος θέση της ΣΣ, δεν έχει μόνο τα εμφανή αποτελέσματα της κύφωσης, λόρδωσης ή σκολίωσης. Επηρεάζονται και άλλα σημεία του σώματος και οι επαγγελματίες στον χώρο της άσκησης θα πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν και να δίνουν λύσεις όπου μπορούν να δοθούν. Για παράδειγμα η γιόγκα βοηθάει στην κύφωση, διατείνει την Θωρακική μοίρα, δυναμώνει την πλάτη αλλά τι επιπτώσεις όμως μπορεί να έχουν οι συχνές στηρίξεις στους καταπονημένους ώμους μιας έντονα κυφωτικής πλάτης και πολλά άλλα ερωτήματα. Επιτρέπονται όλα τα είδη άσκησης σε αυτές τις περιπτώσεις και αν ναι υπό ποιες προϋποθέσεις; Είναι μερικά από τα ερωτήματα που θα καλεστούν να απαντήσουν οι αρμόδιοι επαγγελματίες. Για να γίνει αυτό θα πρέπει να γνωρίζουν και να κατανοούν τι είναι, τι την προκαλεί και πως μπορεί η άσκηση να συμβάλλει προληπτικά ή και σε στάδιο αποκατάστασης (σχ.1).
Σχ.1: Παρεκκλίσεις ΣΣ.
Κύφωση και μορφές της
Κύφωση είναι η υπέρμετρη ανάπτυξη της θωρακικής περιοχής της σπονδυλικής στήλης. Εμφανίζεται συχνά σε συνδυασμό με στρογγυλούς ώμους, πτερωτή ωμοπλάτη και κλίση του κεφαλιού εμπρός, αυξημένη αυχενική λόρδωση, αυξημένη, συνοδεύεται από πόνους στην πλάτη και μπορεί να περιορισθεί με εφαρμογή νάρθηκα κατά την περίοδο της σκελετικής ωρίμανσης. Η κύφωση έχει διάφορες μορφές, κάποιες από αυτές αντιμετωπίζονται συντηρητικά και κάποιες άλλες όχι. Ανεξάρτητα από την μέθοδο αντιμετώπισης της κύφωσης το σίγουρο είναι ότι και στις δυο περιπτώσεις η συμβολή της άσκησης είναι καταλυτική.
Ως κύφωση χαρακτηρίζεται η υπερβολικά αυξημένη καμπυλότητα της θωρακικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης. Κατασκευαστικά η κύφωση μπορεί να παρουσιαστεί αρχικά κατά την παιδική ηλικία και μπορεί να εκδηλωθεί περισσότερο με τη σκελετική ωρίμανση, με μεγαλύτερο βαθμό ανάπτυξής της κατά την εφηβεία. Η καμπυλότητα της κύφωσης μπορεί να είναι ομαλή (στρογγυλή κύφωση) ή μπορεί να εξελιχθεί σε ένα πιο τραχύ πρότυπο με μεγαλύτερη γωνίωση. Η γωνιώδης κύφωση αποτελεί τη πιο σοβαρή εκδήλωση της δυσμορφίας. Οι κύριες αιτίες της στρογγυλής κύφωσης είναι η κύφωση λόγω κακής στάσης, η εκ γενετής κύφωση και η νόσος Scheuermann’s .Η κύφωση λόγω κακής στάσης αποτελεί την πιο κοινή μορφή σε νεαρά άτομα κυρίως εφηβικής ηλικίας και προκαλείται λόγω αδυναμίας των μυών και συνδέσμων της ραχιαίας επιφάνειας του κορμού. Το αποτέλεσμα της κακής στάσης επιφέρει συνήθως πόνο και μυϊκή κόπωση. Σπάνια προκαλεί μόνιμες παραμορφώσεις στους σπονδύλους και δεν οδηγεί σε σοβαρή μορφή καμπυλότητας της σπονδυλικής στήλης ή σε άλλες διαταραχές όπως νευρολογικές, καρδιακές και αναπνευστικές. Η κύφωση τύπου Scheuermann’s εμφανίζεται στις ηλικίες μεταξύ 12 και 15 ετών όπου τρεις ή παραπάνω σπόνδυλοι αποκτούν σφηνοειδές σχήμα και ανωμαλίες στις τελικές τους πλάκες, με απότοκο θωρακικό ή θωρακοοσφυϊκό άλγος. Η πιο σπάνια μορφή κύφωσης αποτελεί η εκ γενετής η οποία προκύπτει από διαταραχές της ομαλής ανατομικής ανάπτυξης των σπονδύλων κατά την εμβρυακή ζωή.
Άλλες διαταραχές που επίσης μπορούν να προκαλέσουν κύφωση είναι τα συμπιεστικά κατάγματα λόγω οστεοπόρωσης, οι αρθρίτιδες, η αγκυλοποιητική σπονδυλοαρθροπάθεια, τοπικές μολύνσεις στην περιοχή της σπονδυλικής στήλης και όγκοι.
Μέθοδοι αποκατάστασης
Όσον αφορά τη θεραπευτική προσέγγιση η κύφωση λόγω κακής στάσης αντιμετωπίζεται ικανοποιητικά με στοχευόμενη άσκηση στην ενίσχυση του μυϊκού συστήματος, τη διόρθωση της στάσης του σώματος και την αναλγησία της περιοχής. Ήπια αναλγητικά και αντιφλεγμονώδη επίσης έχουν κάποια επίδραση στην αντιμετώπιση του πόνου. Η χειρουργική αντιμετώπιση σπάνια αποτελεί θεραπεία εκλογής. Η κύφωση τύπου Scheuermann’s αντιμετωπίζεται αρχικά όπως και η κύφωση λόγω κακής στάσης. Καθώς ο ασθενής ωριμάζει ακόμα ηλικιακά ένας κηδεμόνας μπορεί να είναι αποτελεσματικός. Συνήθως οι κηδεμόνες συστήνονται σε γωνίες κύφωσης μεγαλύτερες των 45ο. Σε ενήλικα άτομα φαίνεται οι κηδεμόνες να μην προσφέρουν μέγιστο θεραπευτικό αποτέλεσμα. Σε πολλές περιπτώσεις ο θεράποντας ιατρός καταφεύγει στη χειρουργική αντιμετώπιση με στόχο τη διόρθωση της ανατομίας της περιοχής και της καταπολέμησης του πόνου. Ο ιατρός θα προχωρήσει στην επεμβατική προσέγγιση όταν η γωνίωση είναι μεγαλύτερη από 75ο , ο πόνος δεν αντιμετωπίζεται συντηρητικά και συνυπάρχουν νευρολογικές, καρδιολογικές και αναπνευστικές διαταραχές. Η θεραπεία της εκ γενετής κύφωσης περιλαμβάνει εξαρχής τη χειρουργική αντιμετώπιση από τη βρεφική ηλικία. Η αποκατάσταση της δευτεροπαθούς κύφωσης π.χ. λόγω οστεοπόρωσης περιλαμβάνει τη χειρουργική αντιμετώπιση με κυφοπλαστική και την πρόληψη μέσω ενός καλά οργανωμένου προγράμματος φυσικοθεραπείας.
Όσον αφορά την πρόληψη της περαιτέρω εξέλιξης της κύφωσης ο ακτινοδιαγνωστικός έλεγχος και η άσκηση αποτελούν βήματα τα οποία συστήνει ο θεράποντας ιατρός.
Η άσκηση δρα καταλυτικά στην διατήρηση την ΣΣ στα φυσικά της κυρτώματα. Ο τρόπος ζωής μας είναι βασικός παράγοντας ο οποίος επιδρά θετικά ή αρνητικά στην υγεία στης ΣΣ. Το πώς χρησιμοποιούμε το σώμα μας προσδιορίζει τον τρόπο λειτουργίας του. Οι ΚΦΑ και όσοι επαγγελματίες ασχολούνται με την άσκηση, είναι σημαντικό να μπορούν πρώτον να αναγνωρίζουν τις παρεκκλίσεις της ΣΣ, τις επιπτώσεις που έχουν στη στάση του σώματος και πως μπορεί η άσκηση να δράσει είτε προληπτικά είτε ως μέσο αποκατάστασης.
Επιπτώσεις της κύφωσης
Η άσκηση πρέπει να αποβλέπει στον περιορισμό της κύφωσης με ασκήσεις ενδυνάμωσης των μυών των ώμων και της ράχης και διάτασης των μυών του θώρακα.
Το ανθρώπινο σώμα έχει σχεδιαστεί να είναι σε όρθια θέση και να φέρει το βάρος του και στα δύο πόδια, με τα κάτω άκρα σε ευθυγράμμιση με την σπονδυλική στήλη, για την σωστή υποστήριξη του κορμού και του κεφαλιού. Στο σημερινό κόσμο, όμως, οι άνθρωποι ξοδεύουν περισσότερο χρόνο σε καθιστή θέση. Η όρθια θέση από την άλλη πάλι, σε κακή στάση σώματος, είναι ότι χειρότερο για την υγεία του σκελετού σας. Η σωστή ανατομική θέση περιγράφει τη θέση του ανθρώπινου σώματος στην όρθια θέση, με τις παλάμες στραμμένες προς τα εμπρός. Είναι η θέση της αναφοράς σε χαρακτηρισμό θέση ή κατεύθυνση των δομών του σώματος (σχ.2).
Σχ.2: Θέση σώματος σε σχέση με τη γραμμή βαρύτητας
- Προσπαθήστε να μην καμπουριάζετε και να κρατάτε τον αυχένα σας μακρύ, στην προέκταση της ΣΣ, έχοντας τους ώμους σας πίσω και κάτω, κρατώντας τους μακριά από τα αυτιά σας. Το σαγόνι σας πρέπει να βρίσκεται παράλληλο με το έδαφος.
- Κρατήστε την λεκάνη σας σε ουδέτερη θέση χωρίς να αυξάνετε την φυσική λόρδωση της μέσης σας, αυτό για να το πετύχετε, φανταστείτε ότι θέλετε να ανεβάσετε το φερμουάρ από ένα στενό παντελόνι, οπότε ρουφάτε ελαφρά την κοιλιά σας, τραβώντας τον αφαλό σας προς την ΣΣ.
- Όταν είστε σε ορθοστασία μην μεταφέρετε το βάρος σας από το ένα πόδι στο άλλο, αντί αυτού μοιράστε το και στα δυο πόδια.
- Όταν κάθεστε φροντίστε η καρέκλα σας να σας επιτρέπει να διατηρείτε τις φυσικές καμπύλες του σώματος και αν έχετε υπολογιστή μπροστά σας να είναι σε τέτοιο επίπεδο η καρέκλα ή το γραφείο σας ώστε να μην αναγκάζεστε να σκύβετε για να βλέπετε ή να δουλεύετε. Αν αυτό το κάνετε κάθε μέρα για όλη σας τη ζωή αποκτάτε κύφωση χωρίς να το αντιλαμβάνεστε μέρα με την μέρα όλο και πιο πολύ. Σηκωθείτε από την καρέκλα σας αρκετές φορές την ημέρα, για να λειτουργήσουν οι αρθρώσεις των ισχίων/γονάτων και να εκτίνετε την σπονδυλική στήλη. Φροντίστε κάθε μια ώρα να σηκώνεστε και να ξεμουδιάζετε, να περπατάτε λίγο και να θυμάστε να διατείνεστε στους μύες του Θώρακα και της Πλάτης γιατί αποδυναμώνονται και βραχύνονται και έτσι επιτρέπουν στις ωμοπλάτες να γλιστρήσουν μπροστά, δημιουργώντας την εικόνα της λεγόμενης ‘ καμπούρας’.
Να θυμάστε, ότι το σώμα πάει όπου το πάει το βλέμμα, αν συνεχώς έχετε την τάση να κοιτάτε προς τα κάτω, τότε το σώμα θα έχει κλίση προς τα κάτω, και ήδη δρουν οι δυνάμεις της βαρύτητας τραβώντας το προς τα κάτω. Το σώμα μας καθημερινά δίνει αγώνα ενάντια στην βαρύτητα, πράγμα που σημαίνει ότι δέχεται άπειρες επιβαρύνσεις καθημερινά, καλό είναι να μην δυσκολεύουμε τα πράγματα.
Ακολουθώντας ένα πρόγραμμα άσκησης θα πρέπει να διαμορφώστε ένα πρόγραμμα δύναμης για την ισχυροποίηση των μυών του κορμού του σώματος να δώσετε έμφαση στις εξής παραμέτρους:
- Ενδυνάμωση των μυών που μπορούν να βοηθήσουν στην ‘επαναφορά’ της σπονδυλικής στήλης στη σωστή θέση.
- Διάταση των μυών που ‘τραβούν’ την σπονδυλική στήλη εκτός θέσης.
- Διατατικές ασκήσεις, ιδιαίτερα στατικές.
- Ποικιλία ασκήσεων με τη χρήση καθρέφτη.
- Επιλέξτε συμμετρικές ασκήσεις που αναπτύσσουν εξίσου την αριστερή και την δεξιά πλευρά.
- Ασκήσεις ενδυνάμωσης των μυών που βοηθούν τη στηρικτική ικανότητα της σπονδυλικής στήλης.
- Προοδευτική αύξηση της έντασης.
Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής
Ειρήνη Τουπογιάννη
STUDIO 53 ATHENS
